Kiedy i jak można sporządzić testament ustny?

Polskie prawo dopuszcza kilka sposobów na sporządzenie testamentu. Choć najbardziej znanymi są testamenty nazwane przez ustawodawcę zwykłymi, jak testament własnoręczny, czy testament notarialny, istnieje także możliwość sporządzenia testamentu ustnego. Ta szczególna forma nie jest zbyt popularna, jednak warto wiedzieć o jej istnieniu.

Główną różnicą jest to, iż testamenty zwykłe zazwyczaj sporządzane są po przemyśleniu własnej decyzji, bez presji czasu i okoliczności. W przeciwieństwie do testamentu ustnego, który jest zarezerwowany dla okoliczności niecodziennych, ponieważ można go sporządzić tylko w sytuacji obawy rychłej śmierci albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Te warunki są rozłączne, co oznacza, że istnienie choćby jednego z nich jest wystarczające.

Co w praktyce oznaczają powyższe przesłanki? Kiedy sytuacja pozwala na skorzystanie z takiej formy testamentu?

Obawa rychłej śmierci, czyli takiej, która ma wkrótce nastąpić, niewątpliwie zachodzi, gdy na skutek nagłego zdarzenia (np. wypadku komunikacyjnego, zawału serca itp.) stan zdrowia spadkodawcy oceniany obiektywnie uzasadnia jego przekonanie o rychłej śmierci. Tak też należy ocenić sytuację, gdy w razie przewlekłej, długotrwałej choroby nastąpi nagłe pogorszenie stanu zdrowia, mogące uzasadniać ocenę, że w jego wyniku niebawem może nastąpić śmierć.

Natomiast szczególne okoliczności, w wyniku których zachowanie zwykłej formy testamentu nie jest możliwe lub jest bardzo utrudnione, to takie zdarzenia, jak np. powódź, przerwanie komunikacji, epidemia, pobyt spadkodawcy w szpitalu zakaźnym, działania wojenne itp., o ile każde z nich uniemożliwia lub w poważnym stopniu utrudnia spadkodawcy sporządzenie testamentu zwykłego.

Należy jednak pamiętać, że wystąpienie szczególnych okoliczności uzasadnia sporządzenie testamentu ustnego tylko wtedy, gdy niemożliwe lub bardzo utrudnione jest skorzystanie z którejkolwiek z form testamentu zwykłego. Okoliczności utrudniające muszą wystąpić po stronie spadkodawcy.

W jaki sposób wygląda sporządzenie testamentu ustnego?

Spadkodawca oświadcza swą ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, którzy muszą być osobami bezstronnymi, tak, aby nie mogli w sposób interesowny wpływać na ostatnią wolę spadkodawcy. Wobec tego nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.

Co ważne, od spadkodawcy musi wyjść inicjatywa sporządzenia testamentu ustnego oraz decyzja co do tego, kogo chce powołać do spadku, w jakim charakterze i w jakim zakresie.

Samo wypowiedzenie przez spadkodawcę co i komu zapisuje nie jest jeszcze wystarczające, aby taki testament ustny był skuteczny. Treść testamentu ustnego musi zostać następnie stwierdzona, otóż jeden ze świadków albo osoba trzecia musi spisać oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to muszą podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Gdyby jednak do pisemnego stwierdzenia treści testamentu nie doszło, istnieje możliwość ustalenia jego treści przed sądem poprzez przesłuchanie świadków uczestniczących w akcie testowania, w terminie sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.

Choć sam słowny sposób wypowiedzenia swojej ostatniej woli przez spadkodawcę może początkowo wydawać się prosty i nieskomplikowany, to jednak aby taki testament wywołał zamierzone skutki prawne należy dopełnić kilku formalności jednocześnie pamiętając o dochowaniu terminów ustawowych. Pamiętać należy także o tym, że testament ustny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.