Istotne zmiany na czas trwania epidemii covid-19 w zakresie wypowiadania umów o zakazie konkurencji zostały wprowadzone tarczą 4.0. Ustawodawca dopuścił rozwiązanie, które do tej pory nie było przewidziane – możliwość jednostronnego wypowiadania umów o zakazie konkurencji przez pracodawców.

Czego dotyczy umowa o zakazie konkurencji?

W umowie o zakazie konkurencji strony stosunku pracy zgodnie określają, że pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną dla pracodawcy. Celem takiej umowy jest wyłączenie możliwości świadczenia pracy w jakiejkolwiek formie przez pracownika na rzecz podmiotu prowadzącego działalność zbliżoną do pracodawcy, natomiast podejmowanie każdej innej działalności jest dozwolone bez ograniczeń. W ramach rekompensaty podmiot zatrudniający zobowiązuje się do wypłacenia z tego tytułu odszkodowania w określonej z góry wysokości.

Umowa o zakazie konkurencji wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Jest ona odrębną umową od umowy o pracę, może być zawarta wraz z rozpoczęciem pracy dla danego podmiotu, w trakcie trwania zatrudnienia, lub nawet po jego zakończeniu. W zależności od czasu jej trwania ustawodawca przewidział jej obowiązkowy odpłatny charakter (po ustaniu zatrudnienia), bądź dobrowolny odpłatny (w czasie trwania zatrudnienia). Ponieważ umowa o zakazie konkurencji nie jest umową stricte z zakresu prawa pracy strony w pozostałym zakresie mogą dowolnie ustalić jej postanowienia.

Choć umowa o zakazie konkurencji kojarzy się przede wszystkim z umową o pracę, jednak istnieje także możliwość zawarcia analogicznej umowy w przypadku wykonywania pracy w formie zatrudnienia wykonywanego na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło, czy umowy agencyjnej.

Jak kształtował się stan prawny przed wprowadzeniem nowej regulacji?

1. Ustawowe regulacje:

Kodeks pracy przewiduje dwie okoliczności, które umożliwiają wcześniejsze rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji, a są to:

– ustanie przyczyn uzasadniających taki zakaz,

lub

– niewywiązywanie się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.

Wypowiedzenie umowy w oparciu o którąkolwiek z przyczyn podanych powyżej zwalnia pracownika z zakazu podejmowania działalności konkurencyjnej, jednak nie odnosi się do to zobowiązania nałożonego na pracodawcę w zakresie wypłaty odszkodowania. Takie stanowisko ostatecznie przyjął Sąd Najwyższy.

2. Umowne regulacje:

Strony mogą także rozwiązać umowę o zakazie konkurencji w oparciu o okoliczności przewidziane na etapie konstruowania porozumienia o zakazie konkurencji. W treści umowy można zawrzeć zapisy dopuszczające możliwość jej wypowiedzenia przed czasem, na jaki została zawarta. Także w trakcie trwania umowy strony mogą na bieżąco porozumieć się co do ustania umowy.

Co istotne, dotychczasowe regulacje zawarcie w kodeksie pracy nie tracą na aktualności, są w dalszym ciągu dopuszczalne, jednak z pewnością nowe rozwiązanie będzie cieszyło się większą popularnością wśród pracodawców z uwagi na ich niewątpliwie większe uprzywilejowanie.

Jakie zmiany wprowadziła tarcza 4.0?

Nowe przepisy dotyczą wyłącznie umowy o zakazie konkurencji obowiązującej po ustaniu zatrudnienia. Zostały wprowadzone na czas trwania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii (stan epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 został wprowadzony na terenie Rzeczypospolitej Polskiej od dnia 20 marca 2020 r. do odwołania).

Art. 15gf ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 184) zawiera regulację umożliwiającą wypowiedzenie umowy o zakazie konkurencji obowiązującą po ustaniu:

1. umowy o pracę,

2. umowy agencyjnej,

3. umowy zlecenia,

4. innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia,

5. umowy o dzieło.

Tak wprowadzona regulacja umożliwia jednostronne wypowiedzenie umowy po ustaniu stosunku prawnego (np. umowy o pracę) przez stronę, na rzecz której ten zakaz był ustanowiony – chodzi oczywiście o pracodawcę/dającego zlecenie/zleceniodawcę/zamawiającego. Tym samym ustawodawca odmówił takiego uprawnienia drugiej stronie umowy o zakazie konkurencji – pracownikowi/agentowi/zleceniobiorcy/przyjmującemu zlecenie.

Przepisy wprowadzają krótki termin wypowiedzenia, bo zaledwie siedmiodniowy. Po jego upływie umowa o zakazie konkurencji wygaśnie, a do tego dnia strona zobowiązana do zapłaty odszkodowania z tytułu powstrzymania się przez drugą stronę umowy od prowadzenia działalności konkurencyjnej ma obowiązek wypłacić odszkodowanie za okres do wygaśnięcia umowy.

Jak wprowadzone zmiany oceniane są przez środowisko prawników?

Celem ustawodawcy była pomoc znajdującym się w trudnej sytuacji przedsiębiorcom. Nie przez wszystkie środowiska ta regulacja jest oceniana pozytywnie, a to głównie z uwagi na uprawnienie przewidziane wyłącznie dla pracodawcy oraz krótki okres wypowiedzenia. W ich ocenie nadmierne zabezpieczenie interesów podmiotów zatrudniających bez bezpośredniego powiązania z pogorszeniem sytuacji finansowej pracodawcy spowodowanej COVID-19 może torować drogę do licznych nadużyć godzących w interesy pracowników.